Permacultuur
De natuur om ons heen laat zo’n enorme rijkdom zien, een chaotisch systeem dat al miljarden jaren evolueert en zichzelf verbetert. We proberen het land zo vorm te geven dat het natuurlijke systeem zichzelf ontwikkeld. Door reliëfjes, droge en natte plekken te creëren en microklimaten te scheppen verrijken we de biodiversiteit. Door zo veel mogelijk natuur toe te laten op onze boerderij omarmen wij de chaos en helpt de natuur mee met onze producten.
Permacultuur is een wetenschap voor het ontwerpen van de menselijke leefomgeving op een manier die ecologisch duurzaam en economisch stabiel is. Complexe ecosystemen in de natuur dienen hierbij als voorbeeld.
Het doel van een permacultuur kan meerledig zijn:
voedselvoorziening
verbeteren van de waterhuishouding
productie van brandstof, bouwmateriaal
het herstellen van door de mens beschadigde landschappen
We hebben persoonlijk contact met verschillende landbouwvernieuwers, natuurorganisaties en universiteiten.
Permacultuur als landbouwactiviteit
Wat is Permacultuur?
Permacultuur is een afkorting van permanente agricultuur en permanente cultuur. Het is in de jaren 70 ontwikkeld aan de universiteit van Tasmanië, Australië door Bill Mollison en David Holmgren, beide waren werkzaam aan deze Australische universiteit. De bedenkers hebben permacultuur ontwikkeld om oplossingen te vinden voor een groot aantal problemen die monocultuur landbouw met zich meebrengt.
Het grootste probleem van de huidige landbouw is het enorme verbruik van fossiele brandstoffen als olie en aardgas. Voor elke calorie output aan voedsel die er geproduceerd wordt zijn er 10 tot 100 calorieën aan fossiele brandstof aan input nodig. Met het schaarser en daarmee duurder worden van fossiele brandstoffen is dit landbouwsysteem daarom op de lange termijn niet houdbaar.
Maar er zijn meer problemen. Monocultuursystemen zijn uitermate gevoelig voor ziektes door het grote gebrek aan natuurlijke diversiteit in het systeem. Dit probleem heeft zich in Nederland zowel in gewassen als in de veestapels de afgelopen jaren vaak laten zien met preventieve massavernietiging van miljoenen kippen, varkens, geiten en koeien tot gevolg. In Australië namen daarnaast verwoestijning en bodemerosie schrikbarende vormen aan. En als laatste zijn problemen, zoals kunstmest dat het grondwater vervuilt en het gebruik van te veel bestrijdingsmiddelen met bijensterfte tot gevolg wereldwijd een groot probleem.
Permacultuur heeft voor deze problemen oplossingen gevonden door de ecologische wetten, die opgaan voor een natuurlijk ecosysteem te bestuderen. Aan de hand van deze principes wordt een systeem ontworpen wat functies heeft voor de mens, bijv. voedselvoorziening, met de veerkracht van een natuurlijk ecosysteem. Hierin verschilt permacultuur dan ook van biologische landbouw. Permacultuur is een ontwerpsysteem. Je ontwerpt de natuur letterlijk om de mens heen en beschouwt de mens als onderdeel van het gehele ecosysteem.
Hoe werkt het?
Een permacultuursysteem wordt gemaakt door te kijken naar de drie ecologische hoofdfactoren: zon, water en wind, en hoe deze in het systeem kunnen worden geïntegreerd met inachtneming van bodemstructuur en -reliëf. In Nederland is het belangrijk om het permacultuurontwerp zo te maken dat er veel zon wordt ingevangen en dat sterke winden worden omgeleid. In droge landen worden de ontwerpen vooral gemaakt voor optimaal wateropvang en -behoud. In Jordanië vlakbij de dode zee zijn ze bezig een stuk woestijn te vergroenen met behulp van een goed ontworpen permacultuursysteem en met succes. Dit kan bekeken worden in de korte film “Greening the Desert”
Permacultuur filosofie
De natuur om ons heen laat zo’n enorme rijkdom zien, een chaotisch systeem dat al miljarden jaren evolueert en zichzelf verbetert. Eigenlijk is het in perfecte harmonie. We proberen het land zo vorm te geven dat het natuurlijke systeem zichzelf ontwikkeld. Door reliëfjes, droge en natte plekken te creëren en microklimaten te scheppen verrijken we de biodiversiteit. Door zo veel mogelijk natuur toe te laten op onze boerderij omarmen wij de chaos en helpt de natuur mee met onze producten. Het is een dynamisch proces met veel observeren, pionieren en uitproberen om te kijken wat werkt en hoe de natuur werkt.
Permacultuur is een wetenschap voor het ontwerpen van de menselijke leefomgeving op een manier die ecologisch duurzaam en economisch stabiel is. Complexe ecosystemen in de natuur dienen hierbij als voorbeeld.
Het doel van een permacultuur kan meerledig zijn:
– Voedselvoorziening
– Verbeteren van de waterhuishouding
– Productie van brandstof, bouwmateriaal
– Het herstellen van door de mens beschadigde landschappen
Hügelbed als percultuurtechniek
Als je het vertaalt is het heuvel cultuur. Feitelijk is het een techniek om groente en andere gewassen te verbouwen op een verhoogd bed, een heuvel van rottend, verteerd of verterend organisch materiaal voornamelijk hout en houtresten afgedekt met compost, bladeren omgekeerde grasplaggen en aarde. Hierbij wordt uitgegaan van de gedachte dat dit materiaal vocht vasthoudt, veel voedingsstoffen en warmte afgeeft en daardoor zorgt voor een optimale voedingsbodem voor je gewassen. Zo zijn er verschillende heuvels te maken met verschillende ondergronden voor wat elke plant wenst. Reliëf vormt microklimaten in het landschap, het breekt de wind, geeft schaduw of zon, droge en natte plekken. Door planten hun ideale groeiomstandigheden te geven zijn ze sterker dan het onkruid.
Holistisch graasbeheer als permacultuurtechniek
De hypothese is, dat door beter georganiseerde kortstondige en volledige begrazing het ecosysteem wordt verbeterd en er mogelijk zelfs meer dieren kunnen grazen op hetzelfde gebied. Dit wordt veroorzaakt doordat, dankzij het betere graasbeheer, de bodemvruchtbaarheid wordt verbeterd en daardoor de productie van de graasgebieden ook toeneemt. Het snappen van de interactie tussen bodem, vegetatie en dieren is daarom van groot belang.
De natuurlijke begrazing leidt tot een grotere biodiversiteit in planten, een betere bodemkwaliteit, beter infiltrerend vermogen. Tevens wordt veel koolstof vastgelegd. We hebben veel geleerd van de ideeën van de herstellende landbouw van pioniers als Joel Salatin, Gundi Rhodes en Mark Shepard.
We hebben met Jersey koeien voor een natuurlijk ras gekozen die het hele jaar rond buiten lopen. Je ziet dit ras ook vaak in natuurgebieden. Een natuurlijk en gezond ras die zeer sterke hoeven heeft. Een oer ras die hierdoor vrijwel nooit ziek is. Wij willen het beste voor onze koeien, en dat is volgens ons o.a. dat de koeien hoofdzakelijk een kruidenrijk gras gevoerd menu krijgen. We hebben met het inzaaien een speciaal mengsel door de fabriek laten samenstellen voor een zo rijk mogelijk mengsel speciaal voor onze koeien. We hebben het land opgedeeld in verschillende kleine weitjes, die kort worden begraasd, waardoor dit goed is voor de biodiversiteit en de koeien precies kunnen nemen wat ze nodig hebben. Ook kunnen de koeien zelf kiezen uit een natuurlijke mineralenbak, en krijgen de koeien twee soorten water: Zoet water en water verrijkt met Keltisch zeezout [om goed te kunnen voorzien in de koeien hun mineralen behoefte]. De weide hebben we verrijkt met 1400 kg gemalen lava [oergesteente uit de Eifel vol mineralen] en 1000 kg Keltisch zeezout [wat boordevol mineralen zit]. Op deze manier willen we de koeien het allerbeste geven, zeg maar een “paddock paradise” maar dan voor koeien.
Onze koeien worden meestal met de hand gemolken, en geven waarschijnlijk A2A2 melk. Deze eiwit samenstelling is voor mensen die een allergie hebben voor A1A1 of A1A2 melk [wat als reguliere melk in de supermarkten wordt verkocht] vaak beter verteerbaar. Het Jersey ras is een oer ras en daardoor heeft de melk ook nog deze oer A2A2 eiwit samenstelling. Of onze koeien deze A2A2 eiwit samenstelling in de melk geven willen we binnenkort laten onderzoeken door de Universiteit van Wageningen.
Bij permacultuur hoort ook een verrijdbaar kippenhok. De kippen verspreiden de koeienvlaaien en eten verschillende schadelijke insecten, waardoor onze koeien minder snel last hebben van parasieten.
Onze kippen worden op een natuurlijke manier gehouden, en gevoerd met een biologische mix van granen, kruiden, diertjes en grit.
Ook houden we bijen, deze houden we ook op een zo natuurlijk mogelijke manier.
Voedselbos als permacultuurtechniek
Een voedselbos is een vorm van agroforestry (boslandbouw) gekenmerkt door onderhoudsarme, duurzame, plantaardige voedselproductie op basis van bos-ecologische processen en vormt vaak een onderdeel van permacultuur landbouw. In een voedselbos worden diverse voedselgewassen zoals fruit- en notenbomen, struiken, vaste planten en klimmers geïntegreerd in een meerlagig en veelsoortig teeltsysteem waaraan geen kunstmatige externe productiemiddelen worden toegevoegd. De veelsoortige samenstelling maakt een regelmatige, in de tijd gespreide oogst van een verscheidenheid aan producten mogelijk.
Net als een natuurlijk ontstaan bos bestaat een voedselbos uit verschillende lagen. Deze lagen zijn opgebouwd in verschillende hoogtes. Van meer dan 8 meter hoog tot in de grond en water. In het plan kijk je vooral wat er al zou groeien als je niets zou doen. Het natuurlijke bos in het veengebied aan de voet van de Hondsrug was vroeger een moerasbos.
De 11 lagen in een voedselbos zijn:
1. De kruinlaag (8+ meter) met grote bomen als de walnoot, kastanje, berk en esdoorn
2. Klimplanten zoals druiven, blauwe regen, passiebloem en kiwibes
3. Een tussenlaag (3-8 meter) met kleinere bomen en grote struiken van 3 tot 8 meter. Fruitbomen en struiken zoals de hazelaar en vlierbes
4. Bodembedekkers (0 tot 0,20 meter) bijvoorbeeld aardbeiplanten, kruidenplanten en bosbessen
5. De struiklaag (1 tot 3 meter) met verschillende fruitstruiken zoals bramen, frambozen, aalbessen en kruisbessen.
6. Kruidlaag (0,20 – 1 meter) waarin planten zoals de brandnetel, aardpeer en zevenblad groeien.
7. Kruidlaag vochthoudende grond (helling) planten als varens, smeerwortel, arnica,
8. Natte ruigten (plas-dras, soms onderwater) struiken als gagel, moerasrozemarijn
9. Moerasplanten (een groot deel van het jaar onder water) planten als lisdodde en pijlkruid.
10.Drijfplanten (vanaf de oever of bodem) medicinale planten als waterlelie, watergentiaan, waternoot en waterdrieblad
11.Ondergedoken waterplanten (bodem van de vijver) planten als waterranonkel
Concreet plan voor Het Drentse paradijs
Wij zijn een permacultuur boerderij en bedrijven landbouw op een zo natuurlijk mogelijke manier.
Voor zelfvoorziening en de eventuele verkoop van overvloed.
We houden koeien voor melk en vleesproducten en het kaal houden van het land.
We hebben op verschillende plekken een voedselbos gecreëerd.
We hebben op verschillende plekken een moestuin.
We hebben door de hele tuin tientallen verschillende microklimaten gecreëerd om zeldzamere kruiden te kweken voor zelfvoorziening in medicinale kruiden, voor eigen gebruik en gebruik in de praktijk voor natuurgeneeswijze.
We hebben een vijver voor waterplanten. We hebben moerassen voor moerasplanten, veenplekken voor veenplanten, schraalland voor planten die schraalland behoeven, voedselrijk land voor de moestuinen, heuvels voor droog minnende planten en ook heuvels die droog en schraal zijn.
We hebben verschillende biotopen gecreëerd zodat we de omstandigheden waar planten het liefst in groeien zijn gemaakt. Op de top van de wal is het droog, aan de voet is het nat. Op het zuiden schijnt de meeste zon en in het noorden is het meeste schaduw. Door heuvels aan te brengen met ook nog verschillende grondsoorten vermenigvuldig je zelfs het aantal microklimaten. Een plant die groeit in zijn eigen microklimaat is sterker terwijl de concurrerende planten er omheen zwakker worden omdat zij niet in hun ideale biotoop groeien. Bijvoorbeeld Lavendel groeit het liefst op een zonnige, droge en arme grond. Als we de planten bovenop de schrale wal richting het zuiden planten, krijgen we sterkere planten en hoeven we geen tot weinig onkruid meer te trekken, laat staan iets met gif sluiten. Zonder gewasbeschermingsmiddelen of trekker en machine bewegingen, kunnen we landbouw op een natuurvriendelijke manier doen.
Voordat we de grond kochten 10 jaar geleden, was de grond kale landbouwgrond. Toen ik op verschillende plekken een schep in de grond stak, was er geen worm, plantje, paddenstoel of beestje meer te zien of te vinden. Voordat we het land hadden gekocht heb ik gesproken met Ruimtelijke ordening van de Gemeente Emmen over onze ideeën. Zij waren enthousiast, en er werd tegen mij gezegd dat er voor deze activiteiten geen vergunning nodig was. We zijn daarom meteen met de aanleg begonnen. In tien jaar tijd is er veel veranderd.
We hebben de verschillende biotopen aangelegd, om daarna zo weinig mogelijk nog te hoeven graven. Hierdoor kon een rijk schimmelnetwerk ontstaan in de grond.
We hebben deze zomer een ecoloog onderzoek laten doen naar de ontstane natuur in deze 10 jaar tijd, en zijn conclusie was dat het nog mooier was geworden dan hij had gehoopt. Mede omdat we dichtbij de ecologische hoofdstructuur zitten, zijn er op ons land veel zeldzame planten en dieren. Er zijn op ons land maar liefst 40 rodelijst soorten die landelijk worden beschermd!
Vele waterplanten groeien nu in en bij de vijver
Van het grond uit de vijver hebben we walletjes gecreëerd
Volgens de ecoloog woont hier waarschijnlijk de steenmarter op de wal.
Op deze houtwal staan verschillende zeldzame soorten wilde rozen en een zeldzame fladder iep. Deze boom is bijna uitgestorven in Nederland.
We hebben meer dan drieduizend bomen en struiken aangeplant op het hele terrein.
Een permacultuur boerderij begin je niet zomaar. Als boerenzoon voelde ik al dat het anders zou kunnen. In mijn studentenperiode heb ik aan de Hogeschool van Utrecht tuin en natuur therapie gestudeerd en daarna kruidengeneeskunde. We hebben de afgelopen 30 jaar vele cursussen op het gebied van vernieuwende landbouw in Nederland en buitenland gedaan. O.a. een permacultuur cursus, verticale landbouw, autochtoon plantmateriaal en een module natuurinclusieve landbouw aan de Landbouw Hogeschool Leeuwarden. We hebben verschillende andere initiatieven bezocht en verdiepen ons nog steeds en steeds meer in deze materie. Het meest leer je natuurlijk uit de praktijk, door veel te pionieren en uit te proberen.
We zijn nog lang niet klaar, maar we hebben nu in 10 jaar tijd een mooi paradijsje gecreëerd!